एक जंगल में एक गाय रहती थी। उसका नाम सुरमतिया था। उसका एक बछड़ा था। वह दिनभर जंगल में घूम-फिर कर चरता था और साँझ होते ही अपने ठिकाने पर चला आता था।
एक दिन की बात है। सुरमतिया जंगल में चारा चर रही थी। तभी वहाँ एक बाघ आ गया। उसने गाय को ऐसे घेर लिया कि वह कहीं भाग नहीं सकती थी। वह अब अपनी जान देने को तैयार थी।
फिर भी अपने अंदर हिम्मत बटोर कर उसने बाघ से कहा, “हे वनराज! हमारा एकटा बाछा अछि। हम ओकरा दूध पिआ का अबैत छी। तखन अहां हमरा मारि कS खा जायब। ओन हमर बच्चा हमर बाट तकैत-तकैत मरि जायत।”
बाघ ने कहा, “तुम्हें अपने बेटे की चिंता है और मुझे अपने पेट की। तुम्हें मैं छोड़ दूँ और तू फिर आ जाएगी इसका कौन भरोसा है?”
सुरमतिया बोली, “वनराज! अहां हमर बात मानू। मैं अपने उस बछड़े की शपथ लेकर कहती हूँ कि मैं लौटकर ज़रूर आऊँगी। मुझे उतनी ही देर लगेगी जितनी देर में मेरे बछड़े का दूध से पेट भर जाएगा।”
बाघ को सुरमतिया की बात पर दया आ गई। उसने उसकी बात पर विश्वास कर लिया। सुरमतिया को इस भरोसे से उसने छोड़ दिया कि वह अपने बछड़े को दूध पिलाकर लौट आएगी।
सुरमतिया गाय हँसी-ख़ुशी जल्दी से अपने बछड़े के पास पहुँची और उसे भरपेट दूध पिलाया। जब बच्चा दूध पीकर मस्त हो गया तब उसने अपने बछड़े से कहा, “बाउ रे! तो अब हमर बाट नहि तकिहें। हम तं बाघकें वचन देने छियै तें ओकरे ओहि ठाम जाई छी। ओ हमरा मारि कऽ खा जायत। तें हमर-तोहर भेंट आब अंतीमे छी।”
अपनी माँ के मुँह से यह बात सुनकर बछड़े ने कहा, “माई! तनि हमहूँ तं देखियै जे बाघ की होइ छै। जब तुम्हें वह मारकर खा ही जाएगा, मुझे दूध पिलाने वाली माँ रहेगी ही नहीं इस दुनिया में तो मैं भी जीकर क्या करूँगा? यही अच्छा होगा कि बाघ मुझे भी मारकर खा जाए। माई! हमहूँ तोरे संग चलबौ।”
सुरमतिया अपने बेटे की बात सुनकर उधेड़बुन में पड़ गई। उसने उसे समझाने की बहुत कोशिश की, पर वह नहीं माना। उसने कहा, “तुम अभी छोटे हो। दीन-दुनिया देखना बाक़ी है। मेरा क्या है, मैं तो बूढ़ी हो चली हूँ। मर भी गई तो क्या फ़र्क़ पड़ेगा? इसलिए तुम नहीं जाओ।” बछड़ा नहीं माना और साथ चलने को तैयार हो गया।
अंत में सुरमतिया अपने बछड़े के संग बाघ के पास पहुँच गई। बछड़े ने वहाँ पहुँचते ही, स्थिति को क़ाबू में करते हुए बाघ से कहा, “बाघ मामा, बाघ मामा, प्रणाम! मेरी माँ को खाने से पहले आपको मुझे खाना पड़ेगा। मेरे माँस का मुलायम स्वाद आपको ख़ूब भाएगा। यदि मुझसे पेट नहीं भरेगा, तो फिर माँ को भी मारकर खा जाना।”
बाघ सुरमतिया गाय की अपने वचन के प्रति प्रतिबद्धता देखकर काफ़ी प्रसन्न हुआ। उसे यह विश्वास नहीं था कि गाय अपनी जान देने के लिए जान-बूझकर वापस लौटकर आएगी। उसने गाय से कहा, “वह मेरा दुश्मन होगा जो कोई भी मेरी बहन का माँस खाएगा। तुम दोनों को जंगल में जहाँ भी जाना है—जाओ, दिनभर घूमो-फिरो, जो भी खाना हो खाओ, पीओ और मौज़ करो। इस जंगल का मालिक तुम्हारा मामा है।”
इतना सुनकर सुरमतिया अपने बछड़े के साथ ख़ुशी-ख़ुशी घने जंगल की ओर चल दी।
ek jangal mein ek gaay rahti thi. uska naam suramatiya tha. uska ek bachhDa tha. wo dinbhar jangal mein ghoom phir kar charta tha aur saanjh hote hi apne thikane par chala aata tha.
ek din ki baat hai. suramatiya jangal mein chara char rahi thi. tabhi vahan ek baagh aa gaya. usne gaay ko aise gher liya ki wo kahin bhaag nahin sakti thi. wo ab apni jaan dene ko taiyar thi.
phir bhi apne andar himmat bator kar usne baagh se kaha, “he vanraj! hamara ekta bachha achhi. hum okra doodh pia ka abait chhi. takhan ahan hamra mari kas kha jayab. on hamar bachcha hamar baat takait takait mari jayat. ”
baagh ne kaha, “tumhen apne bete ki chinta hai aur mujhe apne pet ki. tumhein main chhoD doon aur tu phir aa jayegi iska kaun bharosa hai?”
suramatiya boli, “vanraj! ahan hamar baat manu. main apne us bachhDe ki shapath lekar kahti hoon ki main lautkar zarur auungi. mujhe utni hi der lagegi jitni der mein mere bachhDe ka doodh se pet bhar jayega. ”
baagh ko suramatiya ki baat par daya aa gai. usne uski baat par vishvas kar liya. suramatiya ko is bharose se usne chhoD diya ki wo apne bachhDe ko doodh pilakar laut ayegi.
suramatiya gaay hansi khushi jaldi se apne bachhDe ke paas pahunchi aur use bharpet doodh pilaya. jab bachcha doodh pikar mast ho gaya tab usne apne bachhDe se kaha, “bau re! to ab hamar baat nahi takihen. hum tan baghken vachan dene chhiyai ten okre ohi thaam jai chhi. o hamra mari kaऽ kha jayat. ten hamar tohar bhent aab antime chhi. ”
apni maan ke munh se ye baat sunkar bachhDe ne kaha, “mai! tani hamhun tan dekhiyai je baagh ki hoi chhai. jab tumhein wo markar kha hi jayega, mujhe doodh pilane vali maan rahegi hi nahin is duniya mein to main bhi jikar kya karunga? yahi achchha hoga ki baagh mujhe bhi markar kha jaye. mai! hamhun tore sang chalbau. ”
suramatiya apne bete ki baat sunkar udheDbun mein paD gai. usne use samjhane ki bahut koshish ki, par wo nahin mana. usne kaha, “tum abhi chhote ho. deen duniya dekhana baqi hai. mera kya hai, main to buDhi ho chali hoon. mar bhi gai to kya farq paDega? isliye tum nahin jao. ” bachhDa nahin mana aur saath chalne ko taiyar ho gaya.
ant mein suramatiya apne bachhDe ke sang baagh ke paas pahunch gai. bachhDe ne vahan pahunchte hi, sthiti ko qabu mein karte hue baagh se kaha, “baagh mama, baagh mama, prnaam! meri maan ko khane se pahle aapko mujhe khana paDega. mere maans ka mulayam svaad aapko khoob bhayega. yadi mujhse pet nahin bharega, to phir maan ko bhi markar kha jana. ”
baagh suramatiya gaay ki apne vachan ke prati pratibaddhata dekhkar kafi prasann hua. use ye vishvas nahin tha ki gaay apni jaan dene ke liye jaan bujhkar vapas lautkar ayegi. usne gaay se kaha, “vah mera dushman hoga jo koi bhi meri bahan ka maans khayega. tum donon ko jangal mein jahan bhi jana hai—jao, dinbhar ghumo phiro, jo bhi khana ho khao, pio aur mauz karo. is jangal ka malik tumhara mama hai. ”
itna sunkar suramatiya apne bachhDe ke saath khushi khushi ghane jangal ki or chal di.
ek jangal mein ek gaay rahti thi. uska naam suramatiya tha. uska ek bachhDa tha. wo dinbhar jangal mein ghoom phir kar charta tha aur saanjh hote hi apne thikane par chala aata tha.
ek din ki baat hai. suramatiya jangal mein chara char rahi thi. tabhi vahan ek baagh aa gaya. usne gaay ko aise gher liya ki wo kahin bhaag nahin sakti thi. wo ab apni jaan dene ko taiyar thi.
phir bhi apne andar himmat bator kar usne baagh se kaha, “he vanraj! hamara ekta bachha achhi. hum okra doodh pia ka abait chhi. takhan ahan hamra mari kas kha jayab. on hamar bachcha hamar baat takait takait mari jayat. ”
baagh ne kaha, “tumhen apne bete ki chinta hai aur mujhe apne pet ki. tumhein main chhoD doon aur tu phir aa jayegi iska kaun bharosa hai?”
suramatiya boli, “vanraj! ahan hamar baat manu. main apne us bachhDe ki shapath lekar kahti hoon ki main lautkar zarur auungi. mujhe utni hi der lagegi jitni der mein mere bachhDe ka doodh se pet bhar jayega. ”
baagh ko suramatiya ki baat par daya aa gai. usne uski baat par vishvas kar liya. suramatiya ko is bharose se usne chhoD diya ki wo apne bachhDe ko doodh pilakar laut ayegi.
suramatiya gaay hansi khushi jaldi se apne bachhDe ke paas pahunchi aur use bharpet doodh pilaya. jab bachcha doodh pikar mast ho gaya tab usne apne bachhDe se kaha, “bau re! to ab hamar baat nahi takihen. hum tan baghken vachan dene chhiyai ten okre ohi thaam jai chhi. o hamra mari kaऽ kha jayat. ten hamar tohar bhent aab antime chhi. ”
apni maan ke munh se ye baat sunkar bachhDe ne kaha, “mai! tani hamhun tan dekhiyai je baagh ki hoi chhai. jab tumhein wo markar kha hi jayega, mujhe doodh pilane vali maan rahegi hi nahin is duniya mein to main bhi jikar kya karunga? yahi achchha hoga ki baagh mujhe bhi markar kha jaye. mai! hamhun tore sang chalbau. ”
suramatiya apne bete ki baat sunkar udheDbun mein paD gai. usne use samjhane ki bahut koshish ki, par wo nahin mana. usne kaha, “tum abhi chhote ho. deen duniya dekhana baqi hai. mera kya hai, main to buDhi ho chali hoon. mar bhi gai to kya farq paDega? isliye tum nahin jao. ” bachhDa nahin mana aur saath chalne ko taiyar ho gaya.
ant mein suramatiya apne bachhDe ke sang baagh ke paas pahunch gai. bachhDe ne vahan pahunchte hi, sthiti ko qabu mein karte hue baagh se kaha, “baagh mama, baagh mama, prnaam! meri maan ko khane se pahle aapko mujhe khana paDega. mere maans ka mulayam svaad aapko khoob bhayega. yadi mujhse pet nahin bharega, to phir maan ko bhi markar kha jana. ”
baagh suramatiya gaay ki apne vachan ke prati pratibaddhata dekhkar kafi prasann hua. use ye vishvas nahin tha ki gaay apni jaan dene ke liye jaan bujhkar vapas lautkar ayegi. usne gaay se kaha, “vah mera dushman hoga jo koi bhi meri bahan ka maans khayega. tum donon ko jangal mein jahan bhi jana hai—jao, dinbhar ghumo phiro, jo bhi khana ho khao, pio aur mauz karo. is jangal ka malik tumhara mama hai. ”
itna sunkar suramatiya apne bachhDe ke saath khushi khushi ghane jangal ki or chal di.
हिंदी क्षेत्र की भाषाओं-बोलियों का व्यापक शब्दकोश : हिन्दवी डिक्शनरी
‘हिन्दवी डिक्शनरी’ हिंदी और हिंदी क्षेत्र की भाषाओं-बोलियों के शब्दों का व्यापक संग्रह है। इसमें अंगिका, अवधी, कन्नौजी, कुमाउँनी, गढ़वाली, बघेली, बज्जिका, बुंदेली, ब्रज, भोजपुरी, मगही, मैथिली और मालवी शामिल हैं। इस शब्दकोश में शब्दों के विस्तृत अर्थ, पर्यायवाची, विलोम, कहावतें और मुहावरे उपलब्ध हैं।